تاریخ ایران داستانی طولانی و پیچیده است از حمله‌ها، مقاومت‌ها، بازسازی‌ها و پابرجایی ملتی کهن.
آن هنگام که شکوه و عظمت تاریخ ایران به پایان رسید و مهاجمان خارجی از هر طرف بر سرزمینمان تاختند، ایران فرازونشیب‌های زیادی را تجربه کرد. دردها را تا سرحد مرگ به جان خرید و باز از جای برخاست. چه بسیار مردان و زنان وطن‌دار که تلاش کردند تا در لحظه‌های سرنوشت‌ساز، ستون زیر سقف میهنشان باشند و جان عزیز خویش را در این راه فدا کردند؛ انسان‌هایی که گاه حتی نامی از آنها در دفتر تاریخ ایران نمانده است و گمنام‌اند.
تاریخ این سرزمین به ما نشان می‌دهد که چگونه ملتی از پس شکوه و امپراتوری بزرگ و متمدن، فروپاشی خود را تاب آورده است. تاریخ ایران داستانی رازآلود از راه‌و‌روش ملتی است که تلاش کرده هویتش را با تکیه بر غنای فرهنگی خود حفظ کند.
برای آنکه به خاطر سپردن سلسله‌های حکومتی تاریخ ایران آسان‌تر شود و بتوانید خلاصه تاریخ ایران را خیلی سریع بخوانید، وبسایت «دستی بر ایران» آن را بهصورت ترتیب زمانی ارائه کرده است.
ترتیب زمانی تاریخ ایران
دوران ماقبل تاریخ در ایران شامل این زمانهاست:
قبل از ۱۰۰هزار سال پیش: دوران پارینه‌سنگی زیرین
آثار ساختهشده از سنگ در این دوران، فقط در سه استان یافت شده است: خراسان، آذربایجان و سیستان و بلوچستان (فرهنگ آشولی).
از ۱۰۰هزار تا ۴۰هزار سال پیش: دوران پارینه‌سنگی میانی
آثار این دوران در چند استان یافت شده است، ازجمله لرستان، ایلام، کرمانشاهان، گلستان و تهران.
از ۴۰هزار تا ۱۱هزار سال پیش: دوران پارینه‌سنگی زبرین
آثار این دوران در استان‌هایی یافت شده است، ازجمله لرستان، کرمانشاهان و ایلام.
از ۲۰هزار تا ۷هزار سال پیش: دوران فراپارینه‌سنگی
آثار این دوره در استان مازندران یافت شده است.
از ۸هزار سال پیش از میلاد: دوران نوسنگی
مشخصات زندگی در دوران نوسنگی عبارت بود از جمع‌آوری و ذخیره‌ی آذوقه، تولید غذا و یکجانشینی. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه‌ها و غارهای تاریخی یافت شده است.
از ۵هزار سال پیش از میلاد
آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها، تپه‌ها، غارها و پناهگاه‌های سنگی تاریخی یافت شده است.
از ۵هزار تا ۴هزار سال پیش از میلاد
این دوره زمان رونق فناوری در زمینه‌هایی مانند سفال و آهنگری، اختراع چرخ سفالگری و ابزارهای مسی بود. آثار این دوره در مکان‌ها و تپه‌های تاریخی یافت شده است.
از ۳هزار سال پیش از میلاد
لوح‌های گلی در اوایل و اواخر نظام‌های خط عیلامی، فرهنگ گرگان و فرهنگ‌های گیان چهارم و سوم در استان لرستان ازجمله آثار و مشخصه‌های این عصر است. آثار این دوره در مکان‌ها و تپه‌های تاریخی بسیاری یافت شده است.
از ۲هزار سال پیش از میلاد
قلعهی شغا در استان فارس یکی از بازمانده‌های این دوره است. آثار این دوره در بسیاری از مکان‌ها و تپه‌های تاریخی یافت شده است.
از 1150 تا 1400 پیش از میلاد
این دوره، پایان فرهنگ‌های عصر برنز و آغاز فرهنگ‌های عصر آهن بود. آثار این دوره نیز در مکان‌ها و تپه‌های تاریخی پرشماری یافت شده است.
دوران پیش از اسلام در تاریخ ایران
از 2500 تا 2600 سال پیش از میلاد
آغاز حکومت سلسله‌ی عیلامی‌ها، پادشاهان اوان و جنگ علیه بین‌النهرین.
از 1100 تا 1450 سال پیش از میلاد
دوران میانی عیلامی‌ها که جنگ میان عیلامی‌ها و بین‌النهرین هنوز ادامه داشته است.
۸۱۴ سال پیش از میلاد کوروش بزرگ؛ عیلامی‌های جدید
اسناد تاریخی این دوره، بهمدت ۲۰۰ سال مخفی نگه داشته شدند.
بعد از ویرانی‌های بسیاری که از جنگ باقی مانده بود، کوروش بزرگ از انشان وارد شد و کنترل عیلام را در حدود سال ۵۵۸ پیش از میلاد به دست گرفت و فصل امپراتوری‌های بزرگ در تاریخ ایران آغاز گردید.
مهاجرت آریایی‌ها به فلات ایران
مادها
چندین ملّت در اواخر نیمهی دوم قرن هفتم پیش از میلاد باهم متحد شدند تا پادشاهی مادها را تشکیل دهند. این قومها شامل غلاطیان، موریتانیایی‌ها، کاسی‌ها، اورارتویی‌ها، کاسپینها و مانایی‌ها بودند که با آریایی‌ها متحد شدند. دیاکو امپراتوری مادها را بنا نهاد. پادشاهی آشوری توسط مادها سقوط کرد؛ این پادشاهی بیرحمترین قدرت آن زمان به حساب می‌آمد.
هخامنشیان
هخامنشیان اولین و بزرگترین امپراتوری ایرانی را شکل دادند. حکومت آنها حدود دویست سال بر بیش از یکسوم جهان فرمانروایی کرد. کوروش دوم که به‌حق به او لقب کوروش کبیر داده‌اند، پایه‌گذار این پادشاهی شکوهمند بود. او نهتنها فاتح سرزمین‌ها بود، بلکه پایه‌گذار منش انسانی در حکمرانی بر انسان‌ها نیز به حساب می‌آید.
کوروش کبیر و داریوش سوم، دو پادشاه تأثیرگذار و مهم دودمان هخامنشی هستند. پادشاهی شکوهمند هخامنشیان با حمله‌ی اسکندر مقدونی به ایران از میان رفت تا برای ما فقط یادمانی پرغرور از آن در تاریخ ایران به یادگار بماند.
گاه‌شمار امپراتوری هخامنشیان
۵۵۰ سال پیش از میلاد: کوروش مادها را در پاسارگاد شکست داد و سلسله‌ی هخامنشیان را بنیانگذاری کرد و امپراتوری خود را گسترش داد.
522 تا 486 سال پیش از میلاد: داریوش اول یا داریوش بزرگ، شورشگران را سرکوب و اولین جامعهی مدنی را در ایران تأسیس کرد و امپراتوری را گسترش داد. وی دستور ساخت تخت‌جمشید را داد.
۳۳۰ سال پیش از میلاد: اسکندر به ایران حمله و تخت‌جمشید نیمهساخته را نابود کرد و امپراتوری پارس را در دست گرفت.
۳۲۳ سال پیش از میلاد: مرگ اسکندر.
سلوکی‌ها
بعد از حمله‌ی اسکندر به ایران و تصرف آن، جانشینان او سلسله‌ی سلوکیان را در ایران برپا کردند. اسکندر سعی می‌کرد خود را پیرو کوروش معرفی کند؛ به همین دلیل، حتی برخلاف سنت یونانیان، با شاهزادگانی از ایران ازدواج کرد.
بعد از مرگ اسکندر، سرداران سپاه او بیست سال بر سر جانشینی‌اش جنگیدند تا بالاخره سلوکوس یکم فرمانروایی ایران را تصاحب کرد. سرانجام، سلسله‌ی سلوکیان به‌دست قوم کوچ‌نشین پارت‌ها از میان رفت تا باز شاهد برپایی حکومتی ایرانی در تاریخ ایران باشیم.
گاه‌شمار سلسله‌ی سلوکیان
312 تا 281 سال پیش از میلاد: سلوکوس یکم نیکاتور، سلسله‌ی یونانی سلوکیان را در سرزمین پارس تأسیس کرد.
261 تا 281 سال پیش از میلاد: برسرکارآمدن آنتیوخوس اول و آغاز شورش‌‌های گسترده‌ی محلی. او بعد از بیست سال حکومت، در یکی از درگیریها کشته شد.
246 تا 226 سال پیش از میلاد: حکومت سلوکوس دوم و قدرتگرفتن تدریجی اشکانیان.
176 تا 164 سال پیش از میلاد: آنتیوخوس چهارم، آخرین پادشاه سلوکیان بود. اشکانیان به حکومت سلوکیان در ایران پایان دادند.
اشکانیان
اشکانیان قومی پارت بودند که در شرق ایران زندگی می‌کردند. آنها مردمانی کوچ‌نشین و دلیر بودند که در فنون جنگی مهارت داشتند و توانستند سلوکیان را از سرزمین ایران عقب برانند و فرمانروایی اشکانیان را پی‌‌ریزی نمایند. آنها این سلسله را بهنام نیای خویش ارشک، اشکانیان نام نهادند.
گاه‌شمار دودمان اشکانیان
۲۵۰ سال پیش از میلاد: شاهنشاهی اشکانیان از سلسله‌ی پارت‌ها خراسان را فتح کرد، سپس این شهر به کنترل سلوکی‌ها درآمد.
161 تا 138 سال پیش از میلاد: مهرداد یکم امپراتوری پارسیان را بنا نهاد.
سال 123 تا 89 سال پیش از میلاد: مهرداد دوم پادشاه ایران بود. او با سولا، نماینده‌ی روم پیمان صلح بست و سکاهای مهاجم را از ایران عقب راند. مهرداد دوم ارمنستان و بخش بزرگی از میان‌رودان را به خاک ایران ضمیمه کرد.
123 تا 87 سال پیش از میلاد: اوج امپراتوری پارت‌ها.
از ۸۷ سال پیش از میلاد تا ۲۲۴ سال بعد از آن: افول امپراتوری پارت‌ها و قدرتگرفتن روم. در این دوره درگیری بر سر قدرت و برادرکشی بین اشکانیان اوج گرفت و باعث ضعف دودمان اشکانی شد.
سال 224 میلادی: اردوان پنجم از اردشیر ساسانی شکست خورد و به‌دست او کشته شد. سلسله‌ی اشکانیان با مرگ اردوان پنجم از بین رفت.
ساسانیان
پس از اشکانیان، ساسانیان حکومت بر ایران را به چنگ آوردند. در زمان آنها به دین زرتشت و روحانیان این دین اهمیت ویژه داده شد و آتشکده‌ها رونق گرفت. نظام طبقاتی در اجتماع برقرار گردید و پادشاهان ساسانی که در بالاترین درجه‌ی اجتماعی قرار می‌گرفتند، خود را صاحب فره ایزدی می‌دانستند. حکومت ساسانیان با حمله‌ی اعراب به ایران برچیده شد.
گاه‌شمار سلسله‌ی ساسانیان
سال 224 تا 241 میلادی: اردشیر یکم بر پارت‌ها غلبه کرد و امپراتوری ساسانیان را بنا نهاد.
سال 241 تا 272 میلادی: شاپور یکم به امپراتوری روم حمله کرد (۲۵۲-۲۶۱ میلادی) و والرینِ امپراتور را در سال ۲۶۰ میلادی دستگیر نمود.
سال 242 تا 273 میلادی: مانی پیامبر ظهور کرد.
سال 250 تا 300 میلادی: مذهب ارمنستان به مسیحیت تغییر کرد.
سال ۲۸۳ میلادی: گاروس امپراتور تیسفون را تسخیر کرد. ارمنستان و شمال بین‌النهرین به روم واگذار شد.
سال ۳۶۳ میلادی: شاپور دوم، ژولینِ مرتد را در جنگ شکست داد و ارمنستان و شمال بین‌النهرین را تسخیر کرد.
سال ۳۷۹ میلادی: صلح با روم برقرار شد.
سال ۴۲۵ میلادی: هون‌های سفید به خراسان حمله کردند.
سال ۴۸۹ میلادی: کلیسای نستوری بنا شد.
سال 499 تا 531 میلادی: قدرت ساسانیان اوج گرفت.
سال ۵۲۹ میلادی: ژوستینین مدارس را بست. دانشمندان به ایران مهاجرت کردند.
سال ۶۰۸ میلادی: ساسانی‌ها به بیزانتیوم حمله کردند.
سال ۶۱۴ میلادی: خسرو دوم دمشق و اورشلیم را تسخیر کرد و صلیب راستین را به تیسفون آورد.
سال ۶۲۲ میلادی: هراکلیوس، خسرو دوم را شکست داد. سالی بود که حضرت محمد(ص)، پیامبر اسلام، از مکه هجرت کرد.
سال ۶۳۲ میلادی: حضرت محمد(ص) درگذشت.
سال 632 تا 651 میلادی: یزدگرد سوم، آخرین پادشاه ساسانی به حکومت رسید.
سال 635 تا 641 میلادی: اعراب، دمشق و تیسفون را تسخیر کردند. آنها پارسها را شکست دادند و سرزمین پارس را به امپراتوری عرب الحاق نمودند.
سال ۶۵۱ میلادی: یزدگرد سوم مُرد.
دوران پس از اسلام در تاریخ ایران
نارضایتی مردم از کشورداری ساسانیان، راه را برای حمله و کشورگشایی اعراب باز کرد. پس از فروپاشی حکومت ساسانیان و تسلط اعراب بر ایران، فصل جدیدی در تاریخ ایران گشوده و دوران پس از اسلام آغاز شد.
بعد از حمله‌ی اعراب به ایران، ایرانیان سه دوره حکومت عربی را تجربه کردند: خلفای راشدین و خلافت اموی و خلافت عباسی. در همگی آنها، کموبیش شاهد قیام و شورش ایرانیان علیه حکومت اعراب هستیم. از دوره‌ی خلافت عباسیان، ایرانیان بهتدریج موفق شدند حکومت‌های محلی نیمهمستقلی را تشکیل دهند و این آغاز زوال فرمانروایی خلفای عرب بر ایران بود.
سلسله‌های محلی بعد از حمله اعراب به ایران
سال 661 تا 750 میلادی: حکمرانی خلفای اموی در دمشق.
سال 750 تا 1257 میلادی: حکمرانی خلفای عباسی در بغداد.
سال 756 تا 1031 میلادی: خلافت عربی قرطبه.
سال 872 تا 903 میلادی: برقراری سلسله‌ی صفاری در خراسان.
سال 903 تا 999 میلادی: حکومت سلسله‌ی سامانی در خراسان.
سال 935 تا 1055 میلادی: ظهور آلبویه در نزدیکی شیراز.
سال 962 تا 1044 میلادی: ظهور سلسله‌ی غزنویان در شرق و به چالش کشیدن سامانیان.
سلجوقیان و مغولها (ایلخانیان)
در سالهای 1037 تا 1055 میلادی، ترک‌های سلجوقی به فرمانده‌ی طغرل‌بیگ به ایران حمله کردند. حکومت آلبویه را ابومسلم، فرمانده ایرانی ارتش عباسی، به پایان رساند.
گاه‌شمار دوره‌ی سلجوقیان و ایلخانیان
سال ۱۰۷۳ میلادی: اوج قدرت سلجوقی‌ها.
سال 1090 تا 1257 میلادی: استقرار آل اسماعیل که بعداً «حشاشیون» نام گرفتند، در درّهی الموت، جبههی جنوبی البرز مرکزی و نزدیک قزوین.
سال 1117 تا 1157 میلادی: حکومت سلطان سنجر و پایان سلجوقیان در ایران.
سال 1219 تا 1227 میلادی: ویرانی ایران به‌دست چنگیزخان.
سال 1256 تا 1265 میلادی: بنا‌نهادن سلسله‌ی ایلخانی به‌دست هلاکو، نوهی چنگیزخان و پایتختی مراغه.
سال 1295 تا 1304 میلادی: غازانخان و گرویدن نهایی او به دین اسلام.
سال ۱۳۳۴ میلادی: پایان سلسله‌ی ایلخانی.
تیموریان
گاه‌شمار دودمان تیموریان
سال 1380 تا 1393 میلادی: تیمور ایران را فتح کرد. کلیسای نستوری به حالت تعلیق درآمد.
سال 1397 تا 1447 میلادی: تیمور هند را ویران کرد؛ سپس درگذشت. جانشین او، شاهرخ، منطقهی «آمو دریا» را فتح کرد.
سال 1408 تا 1453 میلادی: قرهقویونلو ترکمن ظهور کرد.
سال ۱۴۶۱ میلادی: ترک‌های عثمانی وارد شمالغرب ایران شدند و تیموریان را به شرق عقب راندند.
صفویان
صفویان توانستند حکومت مرکزی قدرتمندی را در ایران تشکیل دهند. شاه‌اسماعیل پایه‌گذار این سلسله است. شاه‌عباس نیز این سلسله را به اوج قدرت و ثبات رساند.
در دوره‌ی صفویان، ایران با هم‌مرز شرقی خود یعنی حکومت عثمانی، درگیری مداوم داشت.
گاه‌شمار حکومت صفویان
سال 1502 تا 1524 میلادی: شاه‌اسماعیل سلسله‌ی صفویان را بنا نهاد. تشیع، مذهب رسمی کشور اعلام شد.
سال 1587 تا 1628 میلادی: شاه عباس اول، ترکها را در شمال شکست داد، بغداد را فتح و اصفهان را به پایتختی انتخاب نمود.
سال 1624 تا 1722 میلادی: افغان‌ها، اصفهان را محاصره و تاج‌و‌تخت را تاراج کردند. دودمان صفویان نابود شد. در این زمان، سلطان‌حسین پادشاه بود. بعد از او، شاه تهماسب دوم و شاه عباس سوم تلاش کردند تا در بخشهایی از ایران، حکومت را به دست بگیرند که بی‌نتیجه بود.
سال 1722 تا 1724 میلادی: افغان‌ها ایران را ویران و اصفهان و شیراز را تسخیر کردند. آنها شاهزاده‌های صفوی را قتلعام نمودند.
افشاریان و زندیان
نادرقلی سردار جنگ بود، او اصفهان را از چنگ افغان‌ها به در آورد و به‌دست پادشاه صفوی، شاه تهماسب دوم سپرد. شاه‌تهماسب در نبرد با عثمانی‌ها شکست خورد و با آنان پیمان صلح بست. بدین ترتیب، بی‌لیاقتی او به نادر قلی خان اثبات شد.
نادر با رأی بزرگان، قدرت را در ایران به دست گرفت و شاه ایران شد. بعد از نادر شاه افشار، سلسله‌ی افشاریان شاه مقتدری نداشت و جای خود را به زندیان داد.
گاه‌شمار سلسله‌ی افشاریان
سال 1729 تا 1739 میلادی: نادرقلی سلسله‌ی افشاریان را بنا نهاد، افغان‌ها را بیرون راند و افغانستان و هند را فتح کرد؛ سپس تجاوز عثمانی‌ها به ایران را منکوب کرد. او جانشین مناسبی برای بعد از خود نداشت و با مرگش سلسله‌ی افشاریان نیز فروپاشید.
سال 1750 تا 1795 میلادی: سلسله‌ی زندیان از شیراز حکومت می‌کرد. بعد از افشاریان و پیش از طلوع قاجاریان در ایران، کریمخان زند حکومتی در ایران تشکیل داد که چندان دیر نپایید و بعد از 46 سال منقرض شد.
قاجاریان
قاجاریان ۱۳۰ سال بر ایران حکومت کردند. در این دوره بخشهای مهمی از ایران جدا شد و سرزمینمان شاهد افتوخیزهای بسیار بود.
گاه‌شمار حکومت قاجاریان
سال 1795 تا 1925 میلادی: سلسله‌ی قاجار در تهران و بهصورت محلی حکومت می‌کرد.
سال 1796 میلادی: آقا محمدخان قاجار، سلسله‌ی قاجاریان را تأسیس کرد.
سال ۱۸۱۸ میلادی: در زمان حکومت فتحعلی‌شاه، عهدنامه‌ی گلستان بین ایران و روسیه بسته شد و طی آن، سرزمین‌هایی از شمال ایران به روسیه تسلیم گردید.
سال ۱۸۲۷ میلادی: روسیه تبریز را تسخیر کرد.
سال 1828 میلادی: قرارداد ترکمانچای بین فتحعلی‌شاه قاجار و دولت تزاری روسیه بسته شد. طبق این قرارداد، ایروان و نخجوان و بخشهایی از تالش به روسیه واگذار شد.
سال 1896 تا 1906 میلادی: انقلاب مشروطه به وقوع پیوست.
سال ۱۹۰۶ میلادی: مشروطیت اعلام شد.
سال ۱۹۰۸ میلادی: ملّی‌گرایان قیام کردند.
سال ۱۹۰۹ میلادی: شرکت نفت انگلیسی ایرانی تشکیل شد؛ این شرکت بعدها بریتیش پترولیوم نام گرفت.
سال 1917 تا 1919 میلادی: قحطی بزرگ در ایران طی جنگ جهانی اول رخ داد. در این قحطی 40درصد جمعیت ایران از بین رفت.
سال1920 میلادی: قیام شیخ محمد خیابانی در تبریز و میرزا کوچک خان در گیلان به وقوع پیوست.
سال 1909 تا 1923 میلادی: احمد شاه آخرین پادشاه قاجار بود. رضاخان به‌عنوان نخست وزیر انتخاب شد.
سال 1922 میلادی: کودتای رضاخان میرپنج و عزل احمدشاه، آخرین شاه قاجار به وقوع پیوست.سال ۱۹۲۴ میلادی: سلسله‌ی قاجار سقوط کرد.
دودمان پهلوی
با برچیدهشدن بساط دودمان قاجار، حکومت پهلوی در ایران برقرار شد. در این دوران، ایران وارد عرصهی جدیدی از حیات خود شد و بهسمت پیشرفت و ارتباط با دنیای مدرن گام برداشت. رضاشاه در راه زنده‌سازی فرهنگ کهن ایران و امپراتوری باستانی تلاش کرد. او به اقتدار و دیکتاتوری در کشورداری شهرت دارد.
گاه‌شمار سلسله‌ی پهلوی
سال ۱۹۲۵ میلادی: رضاخان خود را «رضاشاه» نامید و سلسله‌ی پهلوی را بنیان نهاد.
سال 1314 خورشیدی: نام پارس یا پرشیا بر ایران گذارده شد و به‌عنوان نام رسمی کشور به جهان اعلام گردید.
سال 1941میلادی: در جریان جنگ جهانی دوم، متفقین ایران را اشغال کردند. رضاشاه تبعید شد و محمدرضا، پسر او بر تخت نشست.
سال 1943 میلادی: کنفرانس تهران (چرچیل و روزولت و استالین) برگزاری شد. ایران دوباره تمامیت ارضی خود را به دست آورد.
سال ۱۹۵۱ میلادی: دکتر مصدق نخست وزیر شد و برای ملیشدن صنعت نفت تلاش کرد.
سال 1953: کودتای 28 مرداد علیه نهضت ملی نفت رخ داد و طی آن محمد مصدق دستگیر و محاکمه شد. محمدرضا شاه به ایران و بر سر کار بازگشت.
سال ۱۹۵۵ میلادی: ایران به سازمان پیمان مرکزی پیوست.
سال ۱۹۵۹ میلادی: ایران پیمان دفاعی با آمریکا امضا کرد.
سال ۱۹۶۳ میلادی: آیت الله خمینی در سطح کشور و در اعتراض به شاه، قیام دینی نمود.
سال ۱۹۶۷ میلادی: محمدرضا و ملکه فرح تاجگذاری کردند.
سال ۱۹۶۹ میلادی: تنش‌ها میان ایران و عراق بر سر اروندرود (شط العرب) بالا گرفت.
سال 1971 میلادی: جشن ۲۵۰۰ سالهی شاهنشاهی ایران برگزار شد.
سال 1978 تا 1979 میلادی: اعتراض مردم به شاهنشاهی بالا گرفت و موجب فرار شاه و انقراض سلسله‌ی پهلوی شد.
جمهوری اسلامی ایران
گاه‌شمار دوره‌ی جمهوری اسلامی ایران
سال ۱۹۷۹ میلادی: مردم به برقراری حکومت جمهوری اسلامی ایران تحت رهبری آیت الله خمینی رأی دادند.
سال ۱۹۸۰ میلادی: عراق به ایران حمله کرد.
سال ۱۹۸۸ میلادی: ایران و عرق قطعنامهی ۵۹۸ شورای امنیت را پذیرفتند و ایران آتشبس نهایی جنگ ۸ساله را اعلام کرد.
سال ۱۹۸۹ میلادی: آیتالله خمینی درگذشت و آیتالله خامنه‌ای به‌عنوان ولی فقیه کشور انتخاب شد.
جدول خلاصه تاریخ ایران
ردیف سلسله حکومتی آغاز پایان
1 مادها ۵۴۹ میلادی ۶۰۷ میلادی
2 هخامنشیان ۳۳۰ میلادی ۵۵۰ میلادی
3 سلوکیان ۲۴۷ میلادی ۳۳۰ میلادی
4 پارت ها ۲۲۴ میلادی ۲۴۷ میلادی
5 ساسانیان ۲۲۴ میلادی ۶۴۲ میلادی
6 حمله اعراب ۶۴۲ میلادی ۸۲۱ میلادی
7 طاهریان ۸۲۱ میلادی ۸۹۳ میلادی
8 علویان ۸۲۸ میلادی پایان تدریجی
9 صفاریان ۸۶۷ میلادی ۸۹۲ میلادی
10 سامانیان ۸۹۲ میلادی ۱۰۰۵ میلادی
11 زیاریان، آل بویه و دیلمیان ۹۲۸ میلادی ۱۰۵۲ میلادی
12 غزنویان ۹۶۲ میلادی ۱۰۴۰ میلادی
13 سلجوقیان ۱۰۴۰ میلادی ۱۲۵۶ میلادی
14 خوارزمشاهیان ۱۲۲۰ میلادی ۱۱۷۲ میلادی
15 ایلخانیان ۱۲۵۶ میلادی ۱۳۸۳ میلادی
16 تیموریان ۱۳۸۳ میلادی ۱۵۰۱ میلادی
17 صفویان ۱۵۰۱ میلادی ۱۷۳۶ میلادی
18 افشاریان و زندیان ۱۷۳۶ میلادی ۱۷۹۵ میلادی
19 قاجاریان ۱۷۹۵ میلادی ۱۹۲۵ میلادی
20 پهلوی ۱۹۲۵ میلادی ۱۹۷۹ میلادی
برای مطالعه بیشتر:
بررسی ظهور و افول هخامنشیان در بازدید از سه مکان تاریخی
ایران در جاده ابریشم باستانی، شبکه قدیمی راه های تجاری
تاریخ خوارزمشاهیان؛ دوره‌ی ترس و جنگ (۱۰۹۷ تا ۱۲۳۱ میلادی)
تاریخ غزنویان در ایران پس از اسلام (۹۶۲ تا ۱۰۴۰ میلادی)
تاریخ زیاریان، آل بویه و دیلمیان (سال ۹۲۸ تا ۱۰۵۲ میلادی)
تاریخ سامانیان در ایران پس از اسلام (سال ۸۹۲ تا ۱۰۰۵ میلادی)
تاریخ صفاریان در ایران پس از اسلام (سال ۸۶۷ تا ۸۹۲ میلادی)
تاریخ علویان در ایران پس از اسلام (سال 828 میلادی)
تاریخ طاهریان در ایران پس از اسلام (از ۸۲۱ تا ۸۹۳ میلادی)
اهمیت کوروش کبیر در تاریخ ایران
پرسشهایی دربارهی تاریخ ایران
اگر پاسخ پرسش خود دربارهی تاریخ ایران را اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سؤالتان را بپرسید. ما حتماً به آن پاسخ خواهیم داد.
عمده‌ترین تمدن‌های ایران پیش از دوره‌ی تاریخی کدام هستند؟
در تاریخ ایران، تمدن‌های مختلفی وجود داشته‌اند که برخی از آنها حکومتهایی مستقل بودند و برخی مستقل نبودند. عمده‌ترین این تمدن‌ها عبارتاند از:
تمدن شهر سوخته در سیستان
تمدن شهداد در کرمان
تمدن سیلک در کاشان
تمدن تپه‌ی مارلیک در گیلان
تمدن جیرفت در کرمان
تمدن عیلام در خوزستان
تمدن تپه حسنلو در آذربایجان
تمدن ایران چندساله است؟
با بررسی قدیمی‌ترین آثار کشفشده از یکجانشینی در ایران، مانند تپه‌ی سیلک و تپه‌های ساوجبلاغ، می‌توان قدمت تمدن ایران را به بیش از هفت هزار و پانصد سال پیش از میلاد تخمین زد.
دوره‌ی پیش از تاریخ ایران به چه دوره‌ای گفته می‌شود؟
دوره‌ی پیش از تاریخ یا دوره‌ی پیش‌ازتاریخ به دوره‌ای گفته می‌شود که انسان‌ها هنوز برای ثبت و گزارش زندگی خود توانایی نداشتند. یکی از مهمترین دلایل این موضوع، اختراعنشدن خط بوده است. تاریخنگاران بر اساس آثار بهجایمانده از آن دوران می‌توانند تخمینی از نحوهی زندگی و وضعیت مردم آن دوران را روایت کنند.
دوره‌ی پیش از تاریخ ایران به چند دوره تقسیم می‌شود؟
بهطور کلی، دوره‌ی پیش از تاریخ ایران به چهار بخش تقسیم می‌شود:
دوران پارینه‌سنگی و فراپارینه‌سنگی (از حدود یک میلیون سال تا حدود ۱۲ هزار سال پیش)، ۲. دوره‌ی نوسنگی (از حدود ۱۰ هزار تا حدود ۸ هزار سال پیش)، ۳. دوره‌ی مس‌سنگی (از حدود ۸ هزار تا ۵۳۰۰ سال پیش)، ۴. دوره‌ی برنز (از حدود ۵۳۰۰ تا حدود ۴۰۰۰ سال پیش).
آیا همهی ایرانی‌ها آریایی هستند؟
چیزی بهنام نژاد خالص در دنیا وجود ندارد. آریایی‌ها در هزارهی دوم پیش از میلاد وارد ایران شدند و با سایر اقوام ایرانی درهم آمیختند. پس نمی‌توان ایرانی‌ها را قوم آریایی خواند.
در ضمن، اخیراً برخی از متخصصان ابراز داشته‌اند که پدیده‌ی مهاجرت قوم آریایی به فلات ایران صورت نگرفته است؛ بلکه اقوام و نژادهای گوناگونی که آنها را آریایی می‌خوانیم، همواره در این فلات زندگی می‌کرده‌اند. آنها بودند که به برخی از کشورهای شمالی ایران آن زمان و نیز به اروپا مهاجرت کرده‌اند.
آیا کشور ایران از ابتدا با همین نام خوانده میشد؟
خیر. نام پیشین کشور ایران، پارس یا پرشیا بود. در متون کهن اوستایی نیز نام ایران ذکر شده است. از زمان پهلوی اول، این نام به ایران تغییر یافت.
آیا همهی ایرانیان پارسی هستند؟
ایرانیان یک ملت هستند که از اقوام مختلف پارسی، کرد، بلوچ، گیلکی، عرب، لر و آذری تشکیل شده‌اند. پارسیان هم یکی از اقوام ایرانی است.
آیا ایرانیان در شکل‌گیری تمدن بشری نقشی داشته‌اند؟
ایرانیان نقش بسیار کهن و مهمی در شکل‌گیری تمدن‌های باستانی جهان داشته‌اند و از هزارهی ششم پیش از میلاد به یکجانشینی رو آورده‌اند.
دوره‌ی تاریخ ایران باستان (دوره‌ی تاریخی) از چه زمانی آغاز می‌شود؟
تاریخنگاران از پیدایش مادها (۵۴۹ پیش از میلاد) تا پایان پادشاهی ساسانیان و حمله‌ی اعراب به ایران (۶۴۲ میلادی) را دوران ایران باستان می‌نامند.
قدمت ایران چند سال است؟
بنا بر اسناد و شواهد باستان‌شناختی، تمدن‌های باستانی بیش از هفت هزار سال پیش در فلات ایران ظاهر شده‌اند. برخی قدمت ایران را به شروع زمان برقراری حکومت‌های مرکزی ایران نسبت می‌دهند و معتقدند با آغاز سلسله‌ی هخامنشیان در سال ۵۵۰ پیش از میلاد، ایران به‌عنوان یک کشور شکل گرفت.
بهطور کلی، کارشناسان امر معتقدند که ایران قدمتی بیش از ۷هزار سال دارد.
آیا ایران در روزگار باستان کشوری بزرگ بوده است؟
بزرگترین امپراتوری‌های جهان از ایران سر بر آورده‌اند یا اداره شده‌اند: امپراتوری‌های هخامنشی، ساسانی، سلجوقی و ایلخانی.
بنیانگذار اولین حکومت مرکزی در ایران که بود؟
کورش کبیر در ۵۵۰ سال پیش از میلاد، سلسله‌ی حکومت مرکزی هخامنشیان را پایه‌گذاری کرد.
قدیمی‌ترین اشیای باستانی ایرانیان مربوط به چند سال پیش است؟
قدیمی‌ترین اشیای دستساختهی بشر در ایران به ۲۰۰هزار سال پیش باز میگردد که از سنگ ساخته شده‌اند.
قدیمی‌ترین آثار معماری ایرانیان مربوط به چند سال پیش است؟
ایرانیان از ۸هزار سال پیش، به ساخت خانه در دشت ساوجبلاغ و تپه‌های سیلک و هرسین پرداخته‌اند.
تعداد تپه‌های تاریخی در ایران چقدر است؟
برآورد شده است که ایران ۲۰۰هزار تپه‌ی تاریخی متعلق به دوران مختلف پیش از تاریخ و دوران تاریخی دارد.
ایران در طول تاریخِ قبل از اسلام چند سلسله‌ی حکومتی مقتدر به خود دیده است؟
وسیعترین قلمرو و مقتدرترین فرمانروایی در طول تاریخ ایران پیش از اسلام متعلق به حکومت هخامنشیان بود. البته، ساسانیان نیز در مقاطعی از تاریخ ایران قبل از اسلام، با اقتدار تمام ظاهر شده بودند.
در تاریخ ایران بعد از اسلام، کشور ما چه مدت در اشغال اعراب بود؟
اعراب در سال ۶۴۲ میلادی به ایران حمله کردند و باعث سقوط سلسله‌ی ساسانیان شدند. این اشغال تا سال ۸۲۱ میلادی ادامه داشت؛ سپس طاهریان حکومتی نیمهمستقل بنا کردند.
دوره‌ی اسلامی تاریخ ایران چگونه آغاز شد و به چه دوره‌ای گفته می شود؟
در تاریخ ایران، دوره‌ی اسلامی با سقوط ساسانیان و پیروزی اعراب آغاز شد. فتح ایران توسط اعراب، تغییرات عمدهای را در عرصههای مختلف ازجمله اجتماعی و مذهبی و سیاسی به وجود آورد. به همین دلیل، بسیاری از کارشناسان، عنوان «دوره‌ی اسلامی» را برای ایران بعد از اسلام به کار میبرند.
تاریخ ایران شاهد کدام جنگهای بزرگ بوده است؟
جنگ با یونانیان در سال ۳۳۰ پیش از میلاد و آغاز سلسلهنبردها با رومیان در سال ۲۷۲ میلادی، دو نبرد عمده در ایران باستان بودند.
در طول تاریخ ایران از ابتدا تاکنون، کشور ما چند حمله به خود دیده است؟
حمله‌ی اسکندر: ۳۳۰ پیش از میلاد
حمله‌ی رومیان: ۲۸۳ میلادی
حمله‌ی ترک‌های سلجوقی: ۱۰۳۷ میلادی
حمله‌ی مغولها: ۱۲۱۹ میلادی
حمله‌ی تیمور: ۱۳۸۰ میلادی
حمله‌ی افغان‌ها: ۱۷۲۲ میلادی
حمله‌ی ترک‌های عثمانی: ۱۴۶۱ میلادی
حمله‌ی روسها: ۱۸۲۷ میلادی
حمله‌ی نیروهای متفقین: ۱۹۴۱ میلادی
حمله‌ی عراقیها: ۱۹۸۰ میلادی
برچسب‌ها
ایران پس از اسلام, ایران پیش از اسلام, خلاصه تاریخ ایران
